زهرا مهدی‌زاده کارشناس ارشد پژوهش هنر و کارشناس معاونت صنایع‌دستی و هنرهای سنتی استان گلستان در یادداشتی نوشت: زنان ترکمن از دیر زمان تاکنون سرآستین‌ها، مچ شلوار، دور یقه لباسشان را سوزن‌دوزی می‌کردند و نقش‌های پراکنده روی لباس می‌دوختند. سوزن‌دوزی مصور ترکمن از زمان سکاها و در دیگر دوره‌ها نیز به‌همراه سایر دوخت‌ها از رواج کامل برخوردار بوده است.
دوره اوج این هنر را در دوران افشاریه و زندیه و به‌خصوص قاجاریه باید دانست که آثار فراوان باقی‌مانده از این دوران با بهره‌گیری از طرح‌هایی چون طرح مکرر کوکبی و نقوشی چون سواستیکا، ترنجی، شمسه‌ای، کاسه، نیم‌کاسه و... نمود دارد.
سوزن‌دوزی ترکمن بر پارچه‌های ابریشمی، نخی، پنبه‌ای، پشمی و با استفاده از نخ‌های ابریشم الوان جلوه‌گر شده و به ترکمن‌دوزی شهرت یافته است. نقوش مورداستفاده در سوزن‌دوزی ترکمن بیشتر هندسی و قرینه و به‌صورت ذهنی است. این نقوش عموماً از تکرار یک یا چند نقش ساده دیگر شکل‌گرفته‌اند و هنرمند عمدتاً از اشکال ساده‌شده پیرامونش الهام گرفته است.
در میان قوم شریف ترکمن برخی جانوران مانند شتر، اسب، سگ، قوچ و... به دلیل نوع زندگی صحرانشینی ارزشمند هستند و به‌صورت نقوش انتزاعی وارد صنایع‌دستی آنان شده است. به‌کارگیری برخی نقوش جانوران و حشرات در بافته‌ها و پوشاک سنتی، به دلیل مهار کردن و دفع شر آن جانور یا حشره موزی در محیط زندگی یا فضای آلاچیق بوده است.
از مهم‌ترین نقش‌ها می‌توان به نقش گل‌آیدی اشاره کرد که نقش گلی است با ۹ گلبرگ که این عدد در فرهنگ قوم ترکمن، عدد خوش‌یمنی است و بنا به احترام به این نقش، در قدیم ترکمن‌ها فرد متوفی را روی بافته‌ای با این نقش حمل می‌کردند و زنان نازا برای بچه‌دار شدن، نقش گل‌آیدی را روی لباس خود سوزن‌دوزی می‌کردند و یا این نقش توسط زنان روی لباس مردانشان نقش می‌بست تا همسرشان در جنگ به افتخار ملی برسد.
یکی دیگر از نقوش مهم، نقش قوچاق یا شاخ قوچ است که در بین ترکمن‌ها حائز اهمیت است و نشانه قدرت، نیرو و تولید است و با توجه به اشتغال ترکمن‌ها به دامداری، آن‌ها به اهمیت قوچ واقف شده و ترسیم این نقش در همه انواع صنایع‌دستی این قوم رواج یافت.
از سایر نقوش مورداستفاده در سوزن‌دوزی لباس محلی ترکمن می‌توان به نقش قوش قانات (بال پرنده)، دورت گوز (چهار چشم)، قویموق، قیچی، تکه نقش (تکه یکی از ایلات ترکمن)، عالم نقش، اردک نقش، موی نقش (نقش عنکبوت)، کعبه نقش، توتار نقش (نقش دوتار)، عمره نقش اشاره کرد.
در گذشته این نوع سوزن‌دوزی در بین مردم قوم ترکمن از رونق بالایی برخوردار بوده اما امروزه توجه به این امر کمتر شده است. یکی از عوامل مؤثر در این امر کاربردهای سنتی آن است که باگذشت زمان استفاده از البسه محلی با حجم بالایی از این سوزن‌دوزی مورد مصرف نداشته و از دیگر نکات قابل‌توجه هزینه‌های بالای دستمزد هنرمندان بوده که موجب می‌شود تا مشتریان خاصی به سراغ این محصولات فاخر بروند. به همین دلیل، تعداد اندکی از افراد به تولید فرآورده‌های این هنر اصیل می‌پردازند.
احیاء و ترویج این هنر و تولید فرآورده‌های سوزن‌دوزی ترکمن می¬تواند علاوه بر پاسداری و حفاظت از یک‌رشته، باعث ایجاد اشتغال و درآمد برای قشر وسیعی از زنان و دختران قوم ترکمن شود. به‌ویژه آنکه این هنر نیازی به کارگاه مستقل و اشتغال تمام‌وقت ندارد.
از دیگر ویژگی‌های رشته مذکور قابلیت تغییر کاربری محصولات سوزن‌دوزی ترکمن از فرم سنتی به کاربردهای جدید متناسب بازندگی مدرن امروزی همچون دوخت آن به روی رومیزی، روتختی، مانتو، لباس‌های مدرن و... است که همین امر موجب جذب مشتری در بازارهای داخلی و خارجی را فراهم می‌سازد.
انتهای پیام/
نظر شما